Η ψυχολογία της επιβίωσης

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αλλά και από τα πιο  αναγκαία αντικείμενα εκπαίδευσης στο χώρο των ειδικών δυνάμεων, είναι η επιβίωση και ταυτόχρονα η διαφυγή-απόδραση. Δηλαδή η εκμάθηση τεχνικών για την εξασφάλιση της ζωής σου, όταν βρεθείς απομονωμένος σε εχθρική ή άγνωστη περιοχή, όπου θα πρέπει να ξέρεις πώς θα ζεσταθείς στο κρύο, πώς θα βρεις τροφή για να διατηρείς τις δυνάμεις σου, πώς θα βρεις νερό, πώς θα προσανατολιστείς για να κινηθείς στην κατεύθυνση που θέλεις, πώς θα αντιμετωπίσεις τα άγρια ζώα, πώς θα προστατέψεις τον εαυτό σου από μολύνσεις και αρρώστιες, πώς θ’ αποφύγεις τη σύλληψη και …άλλα πολλά!

Θα μπορούσα να πω ότι σε όλες τις ένοπλες δυνάμεις θα πρέπει να γίνεται τέτοιου είδους εκπαίδευση, περισσότερο όμως σε όσους λόγω αποστολής έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να απομονωθούν, όπως είναι τα πληρώματα μαχητικών αεροσκαφών ή/και ελικοπτέρων

Με την εκπαίδευση αυτή, επιδιώκεται να δημιουργηθεί το αίσθημα της αυτοπεποίθησης στον εκπαιδευόμενο για να μπορέσει να ξεπεράσει τις δυσκολίες σε τέτοιες απρόοπτες και σοβαρές καταστάσεις. Η ψυχολογική προετοιμασία, μαζί με την εκπαίδευση και την σκληρή σωματική προπόνηση, καθιστούν ένα μαχητή ικανό για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων αυτής της μορφής.

Το βασικότερο βέβαια, είναι η απόκτηση θέλησης για επιτυχία. Όταν βρεθεί κάποιος αποκομμένος και μόνος του σε εχθρικό έδαφος, η άσχημη κατάστασή του τον επηρεάζει ψυχολογικά και παθαίνει αυτό που ονομάζουν σοκ (shock). Αν είναι καλά εκπαιδευμένος, το σοκ το ξεπερνάει γρήγορα και οι κινήσεις του αυτοματοποιούνται, έχοντας στο μυαλό του ό,τι έχει μάθει. (Να γιατί χρειάζεται το ΚΕΑΠ!!)

Και να μην ξεχνάμε ότι ένας μαχητής, που εξ αποστολής πρέπει να διεισδύσει σε εχθρικό έδαφος, έχει ενημερωθεί για τα πάντα και γνωρίζει την περιοχή, το στόχο του και το δρομολόγιο της επιστροφής του. Ξέρει ότι αν στο ενδιάμεσο βρεθεί σε κατάσταση διαφυγής, θα πρέπει να επιβιώσει και να επιστρέψει στις φίλιες γραμμές. Ξέρει ότι ενδεχομένως θα τον καταδιώξουν και θα πρέπει να κινείται, προσέχοντας να μην αποκαλυφθεί. Ξέρει ή πρέπει να ξέρει πώς θα επιβιώσει και οι γνώσεις του  δίνουν την δύναμη και τη θέληση να ζήσει.

Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στους πολίτες! Μια συνηθισμένη και ίσως εσφαλμένη σκέψη που επικρατεί σε πολλά άτομα είναι: “Δεν θα μου συμβεί εμένα ποτέ αυτό”. Το σωστό είναι να σκέπτεσαι: “Πιθανόν να μου συμβεί, αλλά αν συμβεί θα είμαι έτοιμος (;)” Και εδώ είναι όλη η ουσία του προβλήματος. Πώς μπορείς να είσαι έτοιμος αν δεν έχεις ασχοληθεί με αυτό;

Η τεχνική της επιβίωσης, δεν περιορίζεται και δεν προορίζεται μόνο για τους στρατιώτες, αλλά αφορά όλους, όταν βρεθούν σε δύσκολες καταστάσεις που οφείλονται σε μεγάλες καταστροφές ή ατυχήματα. Η ικανότητα διαβίωσης στην ύπαιθρο για μεγάλο χρονικό διάστημα, μαζί με την θέληση για επιβίωση, οδηγούν στην επιτυχία.

Πριν από 12 χρόνια, ένας Αμερικανός συγγραφέας, που ασχολείται με θέματα επιβίωσης, έγραψε ένα εξαιρετικό βιβλίο, το οποίο μέχρι σήμερα, εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και να δέχεται πολλές κριτικές! Το βιβλίο αυτό, που έχει τον τίτλο : “Deep Survival. Who lives, Who dies and Why” (Βαθιά Επιβίωση. Ποιός ζει, Ποιός πεθαίνει και Γιατί) είναι προϊόν μακρόχρονης έρευνας, με συγκέντρωση πληροφοριακών στοιχείων από άτομα που βρέθηκαν σε δύσκολες καταστάσεις μετά από ατυχήματα που τους συνέβησαν είτε κατά την διάρκεια ταξιδίων τους, (πτώση του αεροσκάφους, ζημιά οχήματος)  σε έρημες και αφιλόξενες περιοχές, είτε ενώ ασχολούνταν με σπορ στο βουνό, μακριά από κατοικημένους τόπους.

Προσπάθησε να μάθει πώς σώθηκαν όσοι μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, περιπλανώμενοι μόνοι τους και αβοήθητοι και πολύ περισσότεροι τραυματισμένοι. Το βιβλίο δεν είναι ένας οδηγός επιβίωσης, ούτε απευθύνεται (όπως ο συγγραφέας αναφέρει ) σε εκπαιδευμένους στρατιώτες!

Περισσότερο επικεντρώνεται στην ψυχολογική κατάσταση αυτών, που ξαφνικά και απρόσμενα βρίσκονται σε κατάσταση επιβίωσης. Κατέγραψε τις διηγήσεις τους και τις αντιδράσεις τους στις δύσκολες συνθήκες που βρέθηκαν, άκουσε από αυτόπτες μάρτυρες που επέζησαν, πώς πέθαναν σύντροφοί τους και κατέληξε στα κοινά σημεία και στις ομοιότητες αντίδρασης θετικής αλλά και αρνητικής. Η θετική αντίδραση, συνδυασμένη με την απλή λογική, την ψυχραιμία, την φρόνηση και τη γνώση, είναι αυτή που σώζει τη ζωή. Ο φόβος που γίνεται πανικός, ή το αντίθετο η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων και η αψήφιση ή η το χειρότερο η άγνοια  των κινδύνων, καταλήγει στο θάνατο.

Πώς κατανίκησαν το φόβο τους; Τι έκαναν για να διασκεδάσουν τη δυσκολίες επιβίωσης στην οποία βρέθηκαν; Κάποιοι με σπασμένα πόδια, σύρθηκαν για πολλά χιλιόμετρα μέχρι να βρουν βοήθεια! Και έζησαν! Άλλοι που ήταν σωματικά ακέραιοι πέθαναν από φόβο ή σκοτώθηκαν παίρνοντας λάθος αποφάσεις! Θυμίζει μια σειρά ντοκιμαντέρ που βγήκε στην τηλεόραση, “Οι επιζήσαντες”.

Ας δούμε ποιά είναι τα συμπεράσματα για τα κύρια χαρακτηριστικά της θετικής νοοτροπίας επιβίωσης, που χρησιμοποίησαν οι επιζήσαντες.

1. Πρώτα κατανόησε την κατάστασή σου και μετά σχεδίασε την επιβίωσή σου και δράσε. 

Αν δεν έχεις επίγνωση της κατάστασης και του περιβάλλοντός σου, κάνεις λάθη και κάποια μπορεί να είναι μοιραία. Όλοι όσοι τα κατάφεραν, προσαρμόσθηκαν στη νέα τους κατάσταση, πρόταξαν τη λογική, κατάλαβαν τι αντιμετωπίζουν και σχεδίασαν τον τρόπο αντίδρασής τους, αποφεύγοντας να εκτεθούν σε άσκοπους κινδύνους.

2. Κράτησε την ψυχραιμία σου. Χρησιμοποίησε χιούμορ αλλά και φόβο για να επικεντρωθείς στην επιβίωσή σου.

Στην αρχή οι επιζώντες, αισθάνονται φόβο  που είναι φυσιολογική αντίδραση, αλλά  κατορθώνουν να τον ελέγξουν. Ο φόβος γίνεται θυμός που τους παρακινεί να γίνουν πιο μαχητικοί για την επιβίωσή τους. Καταλαβαίνουν ότι πρέπει να παραμείνουν ψύχραιμοι και διατηρούν την αίσθηση του χιούμορ, που τους κάνει να είναι ήρεμοι.

3. Σκέψου, ανάλυσε, σχεδίασε.

Οι επιζώντες, γρήγορα αρχίζουν να θέτουν κανόνες πειθαρχίας στην καθημερινή τους δραστηριότητα. Σχεδιάζουν βραχυπρόθεσμους εφικτούς στόχους και τους υλοποιούν. (πχ κατασκευή καταλύματος) Σε περίπτωση που είναι ομάδα, αναδεικνύεται ως ηγέτης ο πιο ορθολογικός, που τους καθοδηγεί . Ο σκοπός τους είναι να διασωθούν και η φωνή που μιλά με τη λογική και τις γνώσεις υπερισχύει.

4. Λάβε σωστές και σταθερές αποφάσεις και υλοποίησέ τες.

Οι επιζώντες έχουν την ικανότητα να μετατρέπουν τις σκέψεις σε πράξη. Είναι πρόθυμοι να εκτεθούν σε δυσκολίες για να σώσουν τη ζωή τους και τη ζωή άλλων. Σπάνε το στόχο τους σε μικρούς ενδιάμεσους στόχους από μέρα σε μέρα, ακόμα και από ώρα σε ώρα, χωρίς να σκέφτονται το παρελθόν. Επικεντρώνονται στο παρόν και το μέλλον.

5. Γιόρταζε τις επιτυχίες σου. Να χαίρεσαι όταν εκπληρώνεις στόχους.

Οι επιζώντες απολαμβάνουν τις καθημερινές τους επιτυχίες, όταν ολοκληρώνουν ένα στόχο τους. Αυτό τους κάνει να αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση ότι θα τα καταφέρουν και τους αποτρέπει να πέσουν σε απελπισία, μέσα στην απερίγραπτα δύσκολη κατάσταση επιβίωσης που βρίσκονται.

6. Να αισθάνεσαι ευγνωμοσύνη που είσαι ζωντανός.

Όλοι όσοι επέζησαν είχαν  το συναίσθημα, ότι δεν είναι μόνοι τους και ότι κάποιος τους δίνει δύναμη και κουράγιο να συνεχίσουν. Όλοι προστρέχουν στο θεό,  με πίστη ότι τους βοηθάει. και γι’ αυτό προσεύχονται προς αυτόν. Άλλοι δημιουργούν και μια φανταστική παρέα ή φίλο τον οποίο προσπαθούν να προφυλάξουν. Πάντα όμως, μέσα στη μοναξιά τους δεν αισθάνονται μόνοι.

7. Παίξε με το μυαλό σου. Τραγούδα, ασχολήσου με πνευματικά παιχνίδια, κάνε υπολογισμούς, λύσε μαθηματικά προβλήματα.

Διαπιστώθηκε ότι το μυαλό είναι αυτό που επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την εξέλιξη της επιβίωσης. Οι επιζήσαντες που ακολουθούσαν ένα πρόγραμμα και κανόνες, όπως κινούνταν προς την κατεύθυνση που είχαν επιλέξει, απασχολούσαν το μυαλό τους με διάφορους τρόπους, ώστε να παραμένουν ήρεμοι και να μην τους έρχονται άσχημες σκέψεις που τους προκαλούσαν απογοήτευση. Οι περισσότεροι μετρούσαν βήματα, ή σημείωναν χαρακτηριστικά σημεία στο δρομολόγιό τους. Εκτιμούσαν αποστάσεις προς τον ορίζοντα που έβλεπαν μπροστά τους και υπολόγιζαν το χρόνο. Άλλοι τραγουδούσαν ή απήγγειλαν ποιήματα που ήξεραν! Πάντα είχαν το μυαλό τους απασχολημένο.

8. Βλέπε την ομορφιά της φύσης.

Οι επιζήσαντες είχαν πάντα την αντίληψη του περιβάλλοντος χώρου και γι’ αυτό θαύμαζαν την άγρια ομορφιά της φύσης. Αυτό τους έκανε να ηρεμούν και τους παρακινούσε ακόμη περισσότερο στο να παραμείνουν ζωντανοί.

9. Πίστεψε ότι θα ζήσεις. Απομάκρυνε το φόβο του θανάτου. 

Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι να πείσεις τον εαυτό σου ότι θα τα καταφέρει! Όσοι επιβίωσαν, είχαν αυτή την αποφασιστικότητα στο μυαλό τους. Προσπαθούσαν να μην κάνουν λάθη, να είναι πολύ προσεκτικοί και έκαναν ό,τι νόμιζαν καλύτερο. Πίστευαν ότι ενεργώντας με αυτόν τον τρόπο θα επιζήσουν. Κάποιοι τραυματίες με σπασμένα άκρα, είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο υπερδιέγερσης, που είχαν αποβάλει από το μυαλό τους τον πόνο του τραύματος και συνέχισαν  σέρνοντας! Μάλιστα κάποιος μπόρεσε να καταρριχηθεί από γκρεμό, με σπασμένο χέρι!

10. Κάνε ό,τι είναι αναγκαίο για να ζήσεις και διατήρησε το ηθικό σου.

Όσοι είχαν κάποιες γνώσεις επιβίωσης, βρέθηκαν σε καλύτερη μοίρα από άλλους. Το άναμμα της φωτιάς, η αντιμετώπιση άγριων ζώων, η διέλευση απόκρημνων περιοχών, η κατασκευή καταλύματος η εύρεση τροφής και νερού, ο προσανατολισμός και η τήρηση κατεύθυνσης, είναι βασικές γνώσεις που βοηθούν σημαντικά στην επιβίωση. Η αποφυγή της υπερβολικής κόπωσης, η διατήρηση του σώματος υγιούς, ζεστού ή δροσερού, ανάλογα με την εποχή, η τροφή και το νερό, διατηρούν το ηθικό και τη θέληση για ζωή και διάσωση!

Να γιατί χρειάζεται όλοι να έχουμε βασικές γνώσεις για κάποια τέτοια θέματα! Ποτέ μη λες …ποτέ!!
Τελικά, η ψυχολογία της επιβίωσης είναι θετική, όταν συμβαδίζει με  γνώσεις διαβίωσης στην άγρια φύση  ή στη θάλασσα.

Μιλώντας για στοιχειώδεις γνώσεις, ένα εξάρτημα, μπορεί να βοηθήσει πολύ για τη διατήρηση της μνήμης και μπορεί κάποιος να το έχει μαζί του χειμώνα-καλοκαίρι όταν ταξιδεύει. Είναι μια απλή, τριγωνική μπαντάνα, που μπορείς να την χρησιμοποιήσεις σαν μαντήλι, ή σαν κασκόλ, ή  σαν κάλυμμα στο κεφάλι , ή ακόμα για να φιλτράρεις λάσπες και ακαθαρσίες από νερό!

Διαφέρει όμως από τις άλλες κοινές του εμπορίου, γιατί έχει αποτυπωμένες με ανεξίτηλο μελάνι επάνω της οδηγίες επιβίωσης. Δηλαδή, πώς να προσανατολίζεσαι, να βρίσκεις νερό, ν’ ανάβεις φωτιά, να κάνεις κατάλυμα κλπ!

Αρκετές ταινίες, βασιζόμενες σε πραγματικά γεγονότα, παρουσιάζουν τέτοιες έκτακτες καταστάσεις, επιβίωσης, αλλά αυτή που μου έκανε έντονη εντύπωση, ήταν με τον τίτλο “The Edge”  που πρωταγωνιστούσε ο εξαιρετικός ηθοποιός Άντονι Χόπκινς.

Άλλες επίσης ενδιαφέρουσες ταινίες που εμφανίσθηκαν μέχρι σήμερα και περιέχουν πολλά  από όσα περιγράφονται παραπάνω είναι:

“Ο Ναυαγός“,  “The Grey“, “Everest” “Η Επιστροφή”

Όποιος μπορεί και θέλει να διαβάσει αυτό το βιβλίο στ’ αγγλικά, θα το βρει ΕΔΩ!